O piciu herbaty w Rosji

Czajepitie. Jedno z moich ulubionych rosyjskich słów. Może dlatego, że z jednej strony brzmi dość swojsko, a z drugiej jest w nim jakiś powiew magii, związany z czynnością rytualną.

Chociaż chodzi o najzwyklejszą w świecie czynność picia herbaty, w Rosji nie zawsze była ona tak postrzegana, a z piciem herbaty wiązało się wiele tradycji, zwyczajów i reguł. Picie czaju było (i chyba ciągle jest) postrzegane jako swego rodzaju medium, bez którego żadna biesiada obejść się nie może).

Jeśli chodzi o stronę praktyczną, to w Rosji pije się raczej czaj liściasty. Przyrządza się go z esencji (zawarka) i zalewa wrzątkiem (kipiatok) – może z uwagi na jej wypijane hektolitry. Dominuje „zwykła” czarna herbata, bez cytryny, za to z dużą ilością cukru.

Czaj był w Rosji zawsze, również przed wojną. Jeśli nie było pieniędzy, wtedy herbatę zbierało się samodzielnie. Mieliśmy zresztą okazję taką herbatę pić niedawno w Petersburgu. Smakowała podobnie, może nawet bardziej jak zielona herbata – tak więc herbata zawsze się znalazła. A co z cukrem?

Dawniej, jeśli w domu był cukier, to raczej w jednym kawałku, chowany głęboko w szafce na klucz, żeby, na przykład, dzieci nie mogły się do niego dobrać. Tak jak u nas, przed wojną i w jej trakcie, cukier był traktowany jak skarb.

Gdy przystępowano do czajepitia, gospodarz domu pytał każdego z biesiadników, ile filiżanek czaju zamierzają wypić, a następnie odcinał stosowny kawałek, który miał starczyć do końca wieczoru.

Jeśli w domu cukru prawie nie było, nie zostawało nic innego jak pić na tzw. wzgliad, tzn. kostka cukru leżała wysoko na półce, a wszyscy pili gorzką herbatę, za to patrząc na jedyną kostkę cukru.

Zatem nawet jeśli cukru brakło, piło się samą herbatę i to w wielkich ilościach – w każdym domu był niegdyś samowar (dziś powszechnie występują one w każdym wagonie pociągu) na 5, czasem 10 litrów wody. I piło się dopóty, dopóki w samowarze był wrzątek. Jest to tym bardziej zrozumiałe, że czas picia herbaty był czasem odpoczynku: „Kak czaj pijut, drwa nie idut’”, jak mówi popularna pogoworka.

W Karelii mówiono nam, że kiedyś np. czaj w zwykłej wsi był o niebo lepszy niż herbata w Anglii. Wszyscy się dziwili jakim cudem biedni  karelscy rolnicy raczą się lepszym czajem niż angielska arystokracja. Otóż herbatę do Rosji sprowadzana drogą lądową ze Wschodu (Indii, Chin), a do Anglii była ona transportowana na statkach. Słona woda morska nie pozostawała bez wpływu na ładunki z herbatą, nadając jej lekko słonawy posmak. Za to smak herbaty w Rosji pozostawał niezmieniony, a jakość wody w Karelii pozwalała (i pozwala) na otrzymanie naprawdę pięknego aromatu. W Karelii też pije się zawsze prawie wrzątek – trzeba w końcu jakoś ocieplić wyziębiony organizm.

Na koniec mała ciekawostka: zamiast wódki w więzieniach, całe opakowania herbaty (np. 200g) rozrabiano w szklance, zalewano wrzątkiem i pito dużymi łykami. Efekt był podobny do tego po alkoholu.

DNB