Z chłopakami z Azji Centralnej rozmowy bez zbędnych komentarzy

Rozmowa 1.

Pierwszy raz obuchem w łeb dostałam od pewnego, skądinąd całkiem sympatycznego, Tadżyka, w pociągu z Xining do Urumczi. Był to dość inteligentny, sensowny facet, który kilka lat temu uznał, że większe pieniądze można zrobić w Chinach niż w Tadżykistanie, więc przeniósł się na studia do Szanghaju. Pochodzący z dość konserwatywnej rodziny przykładny Muzułmanin, pierwszy raz napił się alkoholu dopiero w Chinach na studiach, wtedy też był pierwszy papieros, no i dziewczyny. Z tymi ostatnimi wiązała się pewna historia, którą nas uraczył gdzieś między miastem Gaotai a Hami.

On – młody student w wyższej szkole biznesu i ona – siedemnastoletnia dziewczyna z Ameryki, która, Bóg wie jak, znalazła się tutaj, tzn. w Chinach, sama, bez szkoły i pracy. On ją zauważył, jak jechał na motorze. Uśmiechnął się. Uśmiechnęła się i ona. On ją gestem zaprosił na skuterową przejażdżkę, a ona się zgodziła, mówiąc „OK”. To było jedno z tych kilka słów, za pomocą których porozumiewali się przez pierwsze dni i tygodnie, szlifując w tym czasie angielski (on) i rosyjski (ona).

Jak brali ślub to już mniej więcej potrafili się dogadać. Ona przeszła na islam. On mówi, że chciała. Tym lepiej, bo i tak na pewno nie miała innego wyjścia. Rodzice z łatwością zaakceptowali synową zza oceanu – w końcu była już muzułmanką, nie pracowała, była z 10 lat młodsza od męża i we wszystkim go słuchała. Ale był mały problem: rodzice wybranka nie znali żadnego języka poza tadżyckim. Jest to zrozumiałe – w końcu całe życie spędzili w spokojnej wsi na pograniczu z Tadżykistanu z Afganistanem. Dziewuszka więc musiała jeszcze podszkolić się w tadżyckim – mówi nam nasz współpasażer – w końcu z rodzicami jakoś trzeba się dogadać.

- Niecodziennie ma się synową z Ameryki – mówię – więc rodzice z pewnością są ciekawi i jej i całej tej zachodniej otoczki wokół.

- Nie – mówi nam on – chodzi o to, że jak mój ojciec chciał czaju albo czegoś do jedzenia, to ona nie była w stanie im usługiwać. Ale teraz, spoko. Już umie trochę po tadżycku.

- A gotuje po amerykańsku czy po tadżycku?

- No co ty! Jak się pobraliśmy, to ja od razu mówię do niej, że ja nie będę z nią, jak mi nie będzie gotować po naszemu. No to się nauczyła. Dałem jej strony internetowe po angielsku z przepisami.

- A twoja żona pracuje?

- Nie, siedzi w domu, bo teraz jest w ciąży.

- O, to gratuluję, pewnie się cieszysz?

- No jasne! A wy, ile macie dzieci?

- Jeszcze żadnego?

-  Żadnego dziecka???

- A Ty – pytam, zmieniając szybko temat – wolałbyś chłopca czy dziewczynkę?

- No wiesz, co Allah da, to będzie dobrze – powiedział i zamilkł na dłuższą chwilę. – Choć jednak fajniejszy byłby chłopak.

- A jeśli urodzi się dziewczynka?

- Wtedy będziemy próbować dalej, aż wreszcie urodzi się chłopiec.

- A Twoja żona, jak się czuje na tej tadżyckiej wsi? Dobrze jej tam jest?

- Chyba tak – odpowiada jakby w ogóle nie miało to większego znaczenia i jakby nigdy się nad tym nie zastanawiał – ubiera się nawet w miejscowe ubrania. Zresztą musi, bo jakby się ubierała po zachodniemu, to źle by było.

- Dlaczego źle?

Bo to znaczy, że szmata, wiesz, że dziewczyna się nie szanuje. I wtedy musiałbym ją „odesłać”. (czyli po prostu wywalić na zbity pysk – dnb).

- A jak tam dziewczyny w Tadżykistanie? One wszystkie w tradycyjnych strojach chodzą? Mężczyźni też?

- Mężczyźni tylko czasem. A kobiety wcale nie muszą się tak zakrywać jak w Arabii Saudyjskiej. U nas nie ma takich surowych zakazów. Chusta na głowie wystarczy. No i nie można chodzić w obcisłych spodniach, legginsach, bluzkach na ramiączkach, bluzkach z dekoltem. Tak, ramiona, dekolt i nogi muszą być zakryte i nie można nosić obcisłych rzeczy. Bo jeśli odkryte, to znaczy, że dziewczyna jest k...ą i można z nią zrobić wszystko. Moi koledzy nie raz tam je wyzywali albo klepnęli po pupie.

- A w Duszanbe też tak jest?

- Nie, w Duszanbe to wszystko można, tam dziewczyny chodzą w mini, szpilkach i nikt się nie przejmuje. Ale na wsi to inny świat jest. Tam dziewczyna musi być porządna.

- A Twoja dziewczyna jest porządna?

- No jasne, przecież inaczej nie byłbym z nią. Jej się w Tadżykistanie podoba. Ona jest taka zwykła, prostolinijna, jej wiele do szczęścia nie trzeba. Nawet jak zdarza nam się nie jeść czasami, to ona nie narzeka.

- A zdarza Wam się nie jeść?

- Wiesz, czasem pracy nie ma za dużo, to wtedy zdarza się, że nie jemy.

- A Twoja żona pracuje? Może ona także chciałaby popracować? Wtedy byłyby dwie pensje. Może lżej by było…

- A kto się domem zajmie? Dziećmi? Nie, tak nie może być. Ja nie chcę, żeby moja żona pracowała.

- Nawet jak Twoje dziecko nie będzie jadło?

- No, przecież to kobieta. Musi zająć się domem i w ogóle.

- A jeśli ty jesteś zmęczony? Wtedy zawsze, jeżeli ty byś nie pracował, to wtedy mogłaby pracować żona.

- Jak to zmęczony? Przecież jestem mężczyzną, ja nie mogę być zmęczony.

- A Ty czasem też coś robisz w domu?

- No jasne, że tak. Trzeba pomóc żonie – czasem zmyć naczynia, śmieci wynieść. Ale nie żeby od razu nie wiadomo co. Trzeba pomagać, ale ciut ciut.

Rozmowa 2.

W Kazachstanie pierwsze dni spędziliśmy w Ałmaty – największym mieście i byłej stolicy tego kraju, która wtedy nazywała się Ałma-Aty. Pokoje hostelowe dzieliliśmy z pracującymi tu młodymi Kazachami – wykształconymi, pracującymi, przed 30-tką. Z jednym z nich, w kuchni przy zupie, pogadaliśmy trochę dłużej:

- A jak wy bierzecie ślub, to dziewczyna musi przyjąć nazwisko męża? – pytamy.

Nasz nowy kolega zdaje się nie rozumieć pytania – no jasne.

- No bo wiesz – ciągniemy – u nas kiedyś kobieta zawsze przyjmowała nazwisko męża, a teraz nie. Kobieta może mieć dwa nazwiska, mąż może mieć dwa nazwiska i mąż może mieć po ślubie nazwisko żony. A może być też tak, że każdy zostaje przy swoim.

Z jego strony długa cisza niedowierzania.

Dalsza rozmowa jakoś zeszła na religię.

- Jak tam jest u Was w Kazachstanie, są i cerkwie, i meczety, i kościoły?

- Tak, jasne. Ale jak się żenisz to musi być ta sama religia. Bo tutaj są i Żydówki, i chrześcijanki i muzułmanki, i buddyjki, ale, ja cię bardzo przepraszam, przecież ja nie będę zmieniał wiary dla swojej żony.

- Dlaczego nie? Dlaczego nie Ty?

- No bo przecież jestem mężczyzną.

W dniu Święta Niepodległości mężczyźni modlą się na placu Republiki

Rozmowa 3.

Drugiego dnia zmieniliśmy hostel, ale trafiliśmy na podobną klientelę. Nie żeby nam to przeszkadzało – hostel zmieniliśmy z powodów czysto ekonomicznych. Oprócz nas byli w nim miejscowi nuworysze na nartach i kilka osób, które mieszka tu na stałe i pracuje w Ałmaty. Kto czym się zajmuje, choć pytaliśmy, nadal nie wiemy. Wszyscy chcą znać szczegóły naszej pracy, ale jakoś nikt nie opowiada o swojej. Za to na inne tematy rozmowa się klei. Na początek pytanie-gwóźdź:

- No jak tam u Was, w Polsce, jaki jest stosunek do muzułmanów?

My odpowiadamy ogólnikami, bo przecież nie da się generalizować. Na szczęście chłopaka bardziej interesuje stawianie pytań niż uzyskiwanie odpowiedzi, więc szybko przerywa, pytając:

- A w Dubaju byliście? A gdzie dalej jedziecie? A jakie kraje zwiedziliście? O, to chyba macie dużo kasy? Jak to? Tak tanio? I wiele, wiele innych.

Rozmowa nieuchronnie schodzi na tematy damsko-męskie, ilość dzieci (i dlaczego jeszcze żadnego) i inne, temu podobne.

- U was pracują i dziewczyny, i chłopaki czy tylko facet? – zadajemy pytanie.

- Oboje – wszyscy odpowiadają zgodnym chórkiem, tak jakby było to tak oczywiste, że aż wstyd poddawać to w wątpliwość.

- A domem kto się zajmuje?

- Kobieta – zgodny chórek się powtarza.

- A bywa tak – pyta Bartek – że pracuje tylko kobieta (na przykład jeśli ma wyższą pensję), a facet zajmuje się dzieckiem?

- Tak, jasne. U nas kobiety już od dawna zajmowały się handlem, głównie z Chinami i Turcją. Szło im to zawsze lepiej niż mężczyznom – mówi nam z dumą młoda Kirgizka.

Nie wiem, czy się zrozumiałyśmy, więc na wszelki wypadek powtarzam nasze pytanie: nam chodziło o to, czy bywa tak, że kobieta rodzi dziecko i wraca do pracy (bo na przykład ma wyższą pensję albo lepszą pozycję albo coś innego), a mąż bierze urlop tacierzyński.

Zdumienie u naszych towarzyszy sięgnęło zenitu. Przez następne 10 minut wyjaśnialiśmy pojęcie urlopu dla ojców.

- Mąż to może co najwyżej odebrać dziecko z przedszkola – odpowiada ta sama Kirgizka – a kobieta od świtu na nogach. Wraca po całym dniu z bazaru i zabiera się do gotowania, prania, sprzątania…

Chwila ciszy.

- U nas, teraz w podróży, to żona pracuje online – mówi Bartek. Ja sobie założyłem, że nie mam ochoty pracować (tu podejrzliwe spojrzenie młodego Kazacha). Ale to ja w takim razie, jak żona siedzi sobie z komputerem, gotuję, skarpetki upiorę, na zakupy pójdę.

Kazach zbiera szczękę z podłogi. Sprzątanie? Pranie???

- A w domu też tak robicie?

- W domu, jak oboje pracujemy, to jest tak, że wszystko robi ten, kto wraca pierwszy. Wszystkie prace domowe dzielimy po połowie. Nawet jeśli żona pracuje (tzn. zarobkowo) w domu.

Kolejny dysonans poznawczy, ciężka cisza, niedowierzanie i coś jakby lekka nutka pogardy z męskiej strony audytorium. Bo to zagrożenie dla męskości przecież. Ale – idąc tym tropem – męskości tutejszym chłopakom jakoś nie zbywa na tym, że żona zap...ala od świtu do nocy, podczas gdy mąż liczy kanały w telewizorze.

Ciszę przerywa do tej pory milcząca dziewczyna (narzeczona rozmawiającego z nami chłopaka):

- To dlatego faceci z Zachodu wolą dziewczyny ze Wschodu – bo one wszystko umieją w domu zrobić.

Z tym się rzeczywiście zgadzam. Znam takie typy, które szukają raczej służącej niż partnerki. Ale dziewczyna zaskakuje nas kolejnym zdaniem:

- A dziewczyny z Zachodu pewnie wolą z kolei naszych chłopaków. Bo taki to i krzyknie, i pięścią w stół uderzy, a ci na Zachodzie to już całkiem inni. Oni „takije miałkije”... Sprzątają, gotują, a jakby tego było mało, to jeszcze pracują.